TÜRK HALK EDEBİYATI ÖZELLİKLERİ
*İslamiyet’ten günümüze kadar kesintisiz gelen bir edebiyattır.
*Halk içinde yetişmiş ozanları icra ettiği bir edebiyattır. *Temelinde sözlü bir gelenek vardır.
*Dili sadedir.
*Dörtlük ve yarım kafiye esaslıdır.
*Hece ölçüsü kullanılmıştır.
*Halkın dertlerini, sevinçlerini, her türlü duygularını işlemektedir.
*Bu edebiyatı genellikle “aşık”adı verilen sazlarıyla yazdıklarını besteleyip köy köy dolaşan ozanlar icra etmiştir.
*Koşma, destan, semai, varsağı, mani, ağıt, türkü, bilmece, atasözü, devriye, şathiye, ilahi, deme gibi çeşitli nazım şekilleri vardır. *
Kendi arasında : “Âşık Anonim, ,Dini-Tasavvufi olmak üzere 3’e ayrılır.
A)*ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI ÖZELLİKLERİ NELERDİR*
*İslamiyet'ten önce başlamıştır.
*Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir.
*Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
*Hece ölçüsü kullanılmıştır.
*Dili sadedir.
*Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
*Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
*Şairler şiirlerini “CÖNK” adı verilen defterde toplarlardı. *Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir. *Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
*Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
*17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
KOŞMA NEDİR
*Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
*11’li hece ölçüsüyle yazılır.
*En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
*Dili sadedir.
*Kafiye düzeni “abab,cccb,dddb…”şeklindedir. Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
*Koşmanın konularına göre “güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama”adlı türleri vardır.
*GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
*KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir.
*AĞIT: Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır.
*TAŞLAMA: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir.
VARSAĞI NEDİR
*Toros Dağları ve Adana civarında yaşayan “VARSAK” boylarının söyledikleri türkülere denir.
*Kafiye düzeni koşma gibidir.
*4+4 şeklinde 8’li ölçüyle söylenir.
*“BRE, BEHEY, HEY “ nidaları sıklıkla kullanılmıştır.
*En az 3 en fazla 5 dörtlüktür.
SEMAİ NEDİR
*Özel bir ezgiyle söylenen bir türdür.
*Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
*4 + 4 =8 ‘li ölçüyle yazılır.
*3–5 dörtlükten oluşur.
DESTAN NEDİR
*6+5 ‘li hece ölçüsüyle söylenir.
*Halk edebiyatının en uzun nazım biçimidir.
*Kendine özgü bir söylenişi vardır.
*Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
*Ayaklanma, kıtlık, savaş, hastalık gibi toplumsal konular işlendiği gibi bireysel konuların işlendiği destanlar da vardır.
*Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.
B)ANONİM TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
*Halkın ortak ürünüdür.
*Yüzyıllar süren gelişim gösterir.
*Hece ölçüsü kullanılmıştır.
*Halkın yaşamından otaya çıkmıştır.
*Sözlü ürünlerdir, çok sonraları birileri tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
*Türkü, destan, masal, ninni, bilmece, mani, halk hikâyeleri gibi nazım şekilleri vardır.
TÜRKÜ NEDİR
*Belli bir ezgiyle söylenir.
*7,8,11,14 ‘li ölçülerle söylenir.
*Hemen her konuda söylenir.
*Bölgesel özellik ve addeğişikliğine uğrayabilir.
MANİ NEDİR
*“aaxa” şeklinde kafiyelenir.
*4+3 şeklinde ölçüsü vardır.
*İlk iki dizesi ayrık yani hazırlık özelliği taşımaktadır. Asıl mesaj üçüncü dizede verilir.
*Her konuda söylenebilir.
*Düz, cinaslı ve artık mani gibi çeşitleri vardır.
NİNNİ NEDİR
*Annelerin bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir ezgi ile söylediği parçalardır.
*Çocukların psikolojisi üzerinde etkilidir
*Manzum özelliktedirler.
BİLMECE NEDİR
*Çoğunlukla cevabı içinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen soru biçimlerine denir. *Güzel vakit geçirmek amacıyla çıkarıldıkları düşünülmektedir.
*Manzum – mensur şekilleri vardır.
ATASÖZLERİ
*Yüzyıllar süren tecrübeler sonunda ortaya çıkan özlü sözlerdir.
*Kelimeleri değiştirilemezler.
*Aynı konuda birbiriyle çelişen atasözleri olabilir.
C) DİNİ-TASAVVUFİ (TEKKE) TÜRK HALK EDEBİYATI
*Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır. *Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
*Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
*Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
*Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
*Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir. *Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
*İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.
İLAHİ NEDİR
*Hecenin 7’li-11’li kalıbıyla belli bir ezgiyle söylenen coşkulu şiirlerdir.
*Allah’ın aşkı ve O’na kavuşma arzusu işlenir.
*Hem hece hem de aruzla yazılan ilahiler vardır.
*İlahi’ye Aleviler “Deme”, Bektaşiler “Nefes” Mevleviler “Ayin” adını vermişlerdir.
NUTUK
*Tekkede tarikata yeni giren müritlere dinin ve tarikatın esaslarını aktarmak için yazılan şiirlere denir.
*11’li hece ölçüsü ile yazılır.
ŞATHİYE
*Dinin bazı inceliklerini alay edermişçesine anlatan şiirlere denir.
*Birçok şair bu şiirlerden dolayı horlanmış hatta öldürülenler de olmuştur.
